Mae mwy i ddod.

O Draddodiad i Drawsnewid.

Beth All yr Eglwys ei Ddysgu gan yr Eisteddfod Genedlaethol

Am ddegawdau, roedd yr Eisteddfod Genedlaethol yn cael ei hystyried gan lawer fel cadarnle diwylliant dosbarth canol – dathliad traddodiadol, prydferth, ond braidd yn gaeëdig o ran ei seremonïau, ei defodau a’i mynegiant. I’w beirniaid, roedd hi wedi’i suddo mewn arferion, yn gwrthod newid, ac yn gynyddol anghysylltiedig â diwylliant ieuenctid. Ond yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae’r Eisteddfod wedi trawsnewid yn dawel. Heb anghofio ei gwreiddiau, mae bellach wedi agor ei breichiau i ffurfiau celf newydd, lleisiau ifanc, a mynegiadau cyfoes o Gymreictod — gan ddod yn ofod bywiog ar gyfer creadigrwydd, cynhwysiant a chymuned. Mae’n bryd i’r Eglwys ddysgu’r wers.

Mae’r tebygrwydd yn drawiadol. Fel yr Eisteddfod, mae’r Eglwys wedi’i gwreiddio mewn traddodiad, defod a hanes – sydd oll yn werthfawr ac yn brydferth. Eto, fel yr Eisteddfod unwaith, gall yr Eglwys ymddangos, i’r byd allanol, fel rhywbeth sefydlog, caëedig, ac anodd ei ddeall gan y genhedlaeth ifanc. Nid yw hynny’n golygu bod yr Eglwys wedi colli ei pherthnasedd, ond mae’n awgrymu bod angen dychmygu’n newydd sut y gall ymgysylltu.

Mae’r Eisteddfod wedi dangos bod newid yn bosibl heb fradychu’r neges. Nid yw’n fater o wanhau’r sylfaen, ond o agor y drysau i leisiau newydd, rhythmau newydd, a dulliau cyfoes o adrodd yr un stori. Mae’n bosibl anrhydeddu’r traddodiad a chadw lle i’r awel ffres.

Yn yr Eisteddfodau diweddar, rydym wedi gweld brwydrau rap yn Gymraeg, gosodiadau celf ddigidol, theatr arbrofol, a mannau croesawgar i bobl LHDTQ+ ac artistiaid niwrowahanol. Nid gwylwyr yn unig yw’r bobl ifanc – ond cyfranogwyr, arweinwyr a chreadwyr. Mae’r diwylliant wedi symud o berfformio i’r gynulleidfa i fynegi o’r galon. Gall – ac mae’n rhaid i – ‘r Eglwys ddilyn trywydd tebyg.

Sut olwg allai hyn gael yn ein heglwysi ni? Yn gyntaf, rhaid creu lle. Nid dim ond lle corfforol i grwpiau ieuenctid, ond lle ysbrydol ac emosiynol i gwestiynau gonest, barn wahanol, cerddoriaeth gyfoes, a chreadigrwydd digywilydd. Rhaid peidio â gweld pobl ifanc fel ‘dyfodol yr Eglwys’ yn unig, ond fel ei presennol. Gadewch iddyn nhw arwain, pregethu, creu. Os gall yr Eisteddfod gynnwys beatboxio ochr yn ochr â’r delyn, gall yr Eglwys gynnwys bardd llafar ochr yn ochr â’r organ.

Yn ail, rhaid archwilio ein diwylliant eglwysig. Ydy ni’n glynu wrth draddodiad er ei fwyn ei hun? Ydy ein gwasanaethau, ein hiaith, a’n harweinyddiaeth yn adlewyrchu’r cymunedau rydym yn ceisio eu gwasanaethu? Neu ydym yn amddiffyn y gorffennol ar draul y dyfodol? Mae gwahaniaeth rhwng cadw’r Efengyl yr un fath a chadw’r ffordd o’i chyfleu yn ddigyfnewid. Roedd Iesu’n siarad mewn damhegion oedd yn berthnasol i’w amser — rhaid i ninnau wneud yr un peth yn ein hoes ni.

Yn drydydd, gallwn ailgysylltu â’r celfyddydau. Mae’r Eisteddfod yn ein hatgoffa bod creadigrwydd yn ffordd bwerus o fynegi gwirionedd, hunaniaeth a chred. Mae gan yr Eglwys hanes hir o gelfyddyd – o emynau i wydr lliw, o ddrama i ganeuon protest. Gadewch i ni adennill y gofod hwn. Beth am gynnal nosweithiau meic agored, arddangosfeydd celf, gweithdai dawns neu adroddiadau fideo? Drwy’r mynegiant yma, gall ffydd ddod yn weladwy, yn diriaethol, ac yn berthnasol i’r genhedlaeth nesaf.

Yn olaf, gadewch i ni adeiladu diwylliant o berthyn, nid presenoldeb yn unig. Mae’r Eisteddfod yn fwy na gŵyl – mae’n fudiad o bobl sy’n caru’u hiaith, eu diwylliant, a’u hunaniaeth. Rhaid i’r Eglwys ddod yn fudiad hefyd – o bobl sy’n byw gras, gwirionedd, gobaith a chyfiawnder mewn ffordd sy’n croesawu’r byd i mewn, nid ei wthio allan.

Gadewch i ni ddysgu o daith yr Eisteddfod. Boed i ni fod yn ddigon dewr i newid, yn ddigon ffyddlon i aros yn wreiddiol, ac yn ddigon beiddgar i gredu y gall yr Eglwys fod yn hen a newydd ar yr un pryd – yn fan lle mae traddodiad a thrawsnewid yn cyfarfod yng nghuriad stori barhaus Duw.