Adfent a Nadolig – Tachwedd a Rhagfyr 25ain

Mewn eglwysi gorllewinol, mae Dydd Nadolig bob amser yn disgyn ar 25 Rhagfyr. Mae’r Nadolig yn dathlu genedigaeth Iesu Grist tua 2,000 o flynyddoedd yn ôl ym Methlehem. Mae’r Adfent yn cael ei weld fel cyfnod o baratoi, yn edrych yn ôl at enedigaeth Crist ac yn edrych ymlaen at ei ail ddyfodiad. Mae’n dechrau ar y pedwerydd Sul cyn Dydd Nadolig – felly gall ddisgyn unrhyw bryd rhwng 27 Tachwedd a 3 Rhagfyr. Ystyrir yr Adfent fel dechrau'r flwyddyn eglwysig. Mae rhai traddodiadau Cristnogol yn dechrau Adfent ychydig yn gynharach.

Ionawr 6ed.

Mae'n coffáu ymweliad y Doethion â'r baban Iesu i roi anrhegion iddo. Yn draddodiadol fe'i gelwir yn Twelfth Night, pan fydd pobl yn tynnu eu haddurniadau Nadolig i lawr. Dyma hefyd y dyddiad pan fydd rhai Cristnogion yn nodi bedydd Iesu yn 30 oed yn afon Iorddonen gan Ioan Fedyddiwr. Mae'r Ystwyll yn cael ei ddathlu'n arbennig gan yr eglwysi Catholig ac Uniongred.

Dydd Mawrth Ynyd a Dydd Mercher y Lludw – Chwefror/Mawrth/Ebrill

Mae'r Garawys yn gyfnod o tua chwe wythnos hyd at y Pasg. Mae’n dechrau ym mis Chwefror neu fis Mawrth ar Ddydd Mercher y Lludw – 40 diwrnod (ac eithrio dydd Sul) cyn Sul y Pasg. Mae'r union ddyddiadau'n amrywio oherwydd bod dyddiad y Pasg yn newid bob blwyddyn. Mae llawer o Gristnogion yn mynd i'r eglwys ar Ddydd Mercher y Lludw i geisio maddeuant gan Dduw am yr hyn maen nhw wedi'i wneud o'i le. Mae’r Garawys yn gyfnod o ddifrifoldeb a hunan-fyfyrio i Gristnogion a bydd llawer yn ymprydio o rai bwydydd neu weithgareddau. Mae'r diwrnod cyn y Grawys yn cael ei nodi'n draddodiadol gan wledd a dathlu. Yn y DU fe'i gelwir yn Ddydd Mawrth Ynyd neu'n Ddiwrnod Crempog. Mewn rhannau eraill o'r byd, fe'i gelwir yn Mardi Gras.

Mawrth y cyntaf.

Dewi Sant yw nawddsant Cymru a dethlir ar y cyntaf o Fawrth. I nodi'r diwrnod, mae Cymry ledled y byd yn gwisgo un neu'r ddau o arwyddluniau cenedlaethol Cymru - cennin pedr a chenhinen. Dewisir nawddsant i fod yn warchodwyr arbennig neu'n warcheidwaid dros bob agwedd o fywyd.

Fel arfer, mae Dydd Gŵyl Dewi yn ddiwrnod o orymdeithiau, cyngherddau ac eisteddfodau. Mae baneri'n cael eu chwifio. Cenir yr anthem genedlaethol gyda brwdfrydedd ychwanegol a’r plant yn gorymdeithio mewn gwisg draddodiadol Gymreig.

Priodolir llawer o wyrthiau i Dewi Sant, gan gynnwys atgyfodiad plentyn marw ac adfer golwg i ddyn dall. Un o'r gwyrthiau enwocaf cysylltiedig ag ef yw ffurfio bryn oddi tano wrth iddo bregethu i dyrfa fawr, gan ganiatáu iddynt ei weld a'i glywed yn gliriach.

Ei gyngor nodweddiadol oedd “ Gwnewch y pethau bychain”.

Diwedd Mawrth neu ddechrau Ebrill

Yr Wythnos Sanctaidd, yn yr eglwys Gristnogol, sef yr wythnos rhwng Sul y Blodau a’r Pasg. Mae'r dyddiadau ar gyfer yr Wythnos Sanctaidd yn cyd-fynd â'r Pasg Iddewig sy’n cynnwys pedwar prif ddigwyddiad, sef, Sul y Blodau, Dydd Iau Cablyd, Dydd Gwener y Groglith, a Sul y Pasg.

Sul y Blodau

Dyma'r Sul cyn Sul y Pasg sy’n nodi dechrau'r Wythnos Sanctaidd, sef wythnos olaf y Garawys. Mae'n ddiwrnod cyntaf yr Wythnos Sanctaidd ac yn dathlu dyfodiad Iesu i Jerwsalem yn marchogaeth ar asyn. Daeth tyrfaoedd o bobl allan o'r ddinas i'w gyfarch, gan daflu canghennau palmwydd i lawr ar y ffordd.

Mae Sul y Blodau yn nodi’r diwrnod y dychwelodd Iesu i Jerwsalem. Marchogodd i mewn i'r ddinas ar asyn, a oedd yn symbol ei fod yn frenin a ddaeth mewn heddwch a gosododd ei ffyddloniaid ddail palmwydd o flaen ei lwybr. Wrth osod y dail palmwydd o flaen Iesu, dangosodd ei gredinwyr eu bod yn ei dderbyn fel eu gwaredwr.

Mae eglwysi Anglicanaidd a Phabyddol yn dosbarthu croesau bychain wedi'u gwneud o ddail palmwydd, i'w hatgoffa o fynediad Iesu i Jerwsalem a'i farwolaeth ar y groes. Mae rhai Cristnogion yn cadw’r rhain yn eu cartrefi drwy’r flwyddyn fel symbol o’u ffydd.

Ddydd Mawrth Wythnos y Dioddefaint.

Roedd yn ddiwrnod o wrthdaro gan arweinwyr crefyddol y cyfnod. Fe wnaethon nhw herio Iesu bedair gwaith, gan anfon yr offeiriaid mwyaf craff i geisio dal Iesu mewn trap. Roedd angen rheswm yw dal arnynt gan eu bod eisoes wedi penderfynu rhoi Iesu i farwolaeth (Ioan 11:47-53)

Dydd Iau Cablyd/Y Swper Olaf.

Dydd Iau Sanctaidd yw coffâd Swper Olaf Iesu Grist, pan sefydlodd sacrament y Cymun cyn ei arestio a'i groeshoelio. Mae hefyd yn coffáu ei sefydliad o'r offeiriadaeth. Golchodd Iesu draed llychlyd y disgyblion fel gweithred wasaidd, anhunanol oedd yn rhan o’i ddysgeidiaeth a’i ostyngeiddrwydd rhyfeddol. Cafod Iesu gyfle yn y swper olaf i gyflwyno ei orchmynion i genhadaeth ei ddisgyblion. Mae'r diwrnod sanctaidd yn disgyn ar y dydd Iau cyn y Pasg ac mae'n rhan bwysig o'r Wythnos Sanctaidd.

Dydd Gwener y Groglith.

Yn syml, Dydd Gwener y Groglith yw’r diwrnod i Gristnogion goffau croeshoeliad Iesu. Ar y diwrnod hwn daeth yr arweinwyr crefyddol Iddewig - a oedd wedi condemnio Iesu'r noson gynt am honni ei fod yn fab i Dduw ac yn frenin yr Iddewon - ag ef at y Rhufeiniaid i'w ddedfrydu.

Mae’r stori’n cael ei hadrodd yn yr Efengylau (llyfrau Mathew, Marc, Luc, ac Ioan): Ar ôl cael ei fradychu gan Jwdas, un o’i ddisgyblion, cafodd Iesu ei arestio gan filwyr Rhufeinig a’i roi ar brawf am honni ei fod yn frenin yr Iddewon.

Mae’r dydd Gwener ofnadwy hwnnw wedi’i alw’n Ddydd Gwener y Groglith9Good Friday ) oherwydd iddo arwain at Atgyfodiad Iesu a’i fuddugoliaeth dros farwolaeth a phechod. Dathliad y Pasg yw union binacl dathliadau’r Cristion.

Sul y Pasg.

Mae Sul y Pasg yn coffáu atgyfodiad Iesu o farwolaeth ac yn un o'r digwyddiadau mwyaf pwysig ymhlith Cristnogion ledled y byd.

Ar ôl i Iesu gael ei groeshoelio casglwyd ei gorff marw oddi ar y groes a’i osod mewn beddrod o eiddo Joseff o Arimathea. Gwarchodwyd y beddrod gan filwyr Rhufeinig a gosodwyd carreg anferth dros y fynedfa. Ddydd Sul ymwelodd Mair mam Iesu a Mair Magdalen â’r bedd a gwelodd y garreg wedi ei symud ac Iesu wedi codi eto’n fyw.

Y Pasg felly yw’r ŵyl Gristnogol sy’n dathlu Atgyfodiad Iesu Grist dridiau wedi’i groeshoelio. Yn y traddodiad Cristnogol, mae'r Atgyfodiad yn cynrychioli buddugoliaeth Crist dros farwolaeth a'r addewid o fywyd tragwyddol i'r rhai sy'n ei ddilyn.

Ebrill neu Fai

Mae hyn yn digwydd ar ddydd Iau ym mis Ebrill neu fis Mai. Mae'n ddegfed dydd ar ôl Sul y Pasg. Mae'n coffáu'r diwrnod pan esgynnodd Iesu yn ôl i'r nef o Fynydd yr Olewydd sy'n edrych dros Jerwsalem.

Sulgwyn: Mai / Mehefin. 50 niwrnod wedi’r Pasg.

Daw'r enw Pentecost o'r gair Groeg, pentecoste sy'n golygu ‘pumdegfed’. Dethlir y gwyliau ar y seithfed Sul neu hefyd hanner can niwrnod ar ôl y Pasg. Dyna pam y cyfeirir ato fel Pentecost. Gan fod y dyddiad yn dibynnu ar ddyddiad y Pasg, mae'r Pentecost felly yn symudol, hynny yw, nid yw'r dyddiad yn sefydlog.

Mae Cristnogion modern yn gweld y Pentecost fel gwyliau, nid i ddathlu cynhaeaf gwenith fel roedd yr Iddewon gynt, ond i gofio pan oresgynnodd yr Ysbryd Glân yr Eglwys yn Actau 2.

Llanwodd yr Ysbryd Glân yr holl dŷ lle’r oedd y disgyblion yn eistedd (Actau 2:2). “Cafodd pob un ohonyn nhw eu llanw â’r Ysbryd Glân a dechrau siarad â thafodau …” (Actau 2: 4).

Trwy'r bedydd hwn o'r Ysbryd Glân, daeth yr apostolion yn fwy gwybodus, ac yr oedd ganddynt well dealltwriaeth o ddirgelion yr Efengyl, ac yn fwy cymwys i'w phregethu i bobl o bob cenedl ac iaith.

Y Pentecost oedd y foment mewn hanes ar ôl i Grist esgyn. Ar Sul y Pentecost neu Sulgwyn, mae’r Eglwys yn dathlu bod Ysbryd Duw bellach yn byw yn nheml newydd corff Iesu, sef ni ei bobl.

O dilyn Iesu heddiw gallwn bob un ohonom gael mynediad at bresenoldeb Duw yn yr Ysbryd Glân i ledaenu newyddion da ei Deyrnas i’r holl fyd.

Wedi'i ddathlu ar neu o gwmpas 2 Chwefror. Mae'n nodi'r amser pan gafodd Iesu ei gludo i'r deml Iddewig yn Jerwsalem yn faban i gael ei sefydlu'n ffurfiol yn y ffydd Iddewig.

Dethlir hyn yn arbennig yn yr eglwysi Catholig ac Uniongred. Mae wedi’i nodi ar 25 Mawrth ac yn cofio’r angel Gabriel yn ymddangos i Mair i gyhoeddi y byddai’n beichiogi ac yn rhoi genedigaeth i Iesu.

Mae hwn yn disgyn ar bedwerydd Sul y Grawys ym mis Mawrth neu Ebrill. Diwrnod i ddathlu natur famol yr Eglwys i ddechrau, mae bellach yn achlysur i ddiolch i famau a dathlu mamolaeth.

Sul y Drindod: Dyma'r Sul cyntaf ar ôl y Pentecost ac mae'n disgyn ym mis Mai neu fis Mehefin. Dyma’r diwrnod pan fydd yr eglwys yn dathlu’r ‘Drindod’ – tri pherson Duw: Tad, Mab ac Ysbryd Glân.

Mae hwn yn disgyn ddiwedd mis Mai neu fis Mehefin ar y dydd Iau ar ôl Sul y Drindod. Mae’n dathlu’r Ewcharist neu’r Cymun – y seremoni goffa a gychwynnwyd gan Iesu. Yn yr ŵyl hon mae Cristnogion yn cofio marwolaeth Iesu drwy fwyta bara ac yfed gwin.

Diwrnod yr Holl Saint: Dathlwyd ar 1 Tachwedd. Mae’n coffáu’r gred Gristnogol fod yna fywyd ar ôl marwolaeth. Pan fydd Cristnogion yn dathlu y bydd pawb sy'n dilyn Iesu Grist a'i ddysgeidiaeth yn cael eu haduno yn y nefoedd ar ôl iddynt farw.